Τι τρέχει στον Βοïδομάτη ?

Αυτή είναι η τυπική διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί και ήδη έχει δρομολογηθεί.
Ας επιχειρήσουμε όμως να δούμε και την ουσία του ζητήματος γιατί μια ενδεχόμενη ρύπανση του «πιο καθαρού ποταμού όλης της Ελλάδας» όπως διατεινόμαστε όλοι όσοι έχουμε την τύχη να ζούμε γύρω απ΄αυτόν ή ακόμη περισσότερο πολλοί που ζούνε από αυτόν καθώς και οι απανταχού Ζαγορίσιοι που τον έχουν ως σημείο αναφοράς για την μοναδικότητα του τόπου τους και την ταυτότητα της καταγωγής τους, θα πιστοποιήσει με τον πιο τραγικό και τρανταχτό τρόπο την περιβαλλοντική υποβάθμιση του Εθνικού Πάρκου καθώς και την πολιτισμική υποβάθμιση του Ζαγοριού.
Και η ουσία του ζητήματος απαιτεί καταρχήν να δούμε κάποιες παραδοχές:
1.Πιστοποιήθηκε από την αυτοψία και τις περιγραφές πως πράγματι υπάρχει πρόβλημα το οποίο συνίσταται στην απόληξη στον Βοϊδομάτη ποταμό μαζί με τα όμβρια νερά και λυμάτων του οικισμού.
2.Το έργο του αγωγού όμβριων υδάτων ήταν αναγκαίο να γίνει καθώς υπήρχε ανάγκη τα όμβρια (επιφανειακά και υπόγεια) να κατευθυνθούν προς το ρέμα. Το έργο όμως ανέδειξε ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα το οποίο πρέπει άμεσα να επιλυθεί και το οποίο δυστυχώς δεν προκλήθηκε τώρα από το έργο αλλά προφανώς προυπήρχε δηλ. τα όμβρια ύδατα (επιφανειακά και υπόγεια) στην πορεία τους προς το ρέμα - ποιος ξέρει εδώ και πόσον καιρό ή και χρόνια- μεταφέρουν μαζί και λύματα.
3.Όλοι γνωρίζουμε πως τα λύματα έχουν να κάνουν με το σύστημα αποχέτευσης. Άρα το υπάρχον σύστημα αποχέτευσης αποδεικνύεται πλέον προβληματικό, διάτρητο και ανεπαρκές για την ένταση των υποδομών που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια λόγω της τουριστικής ζήτησης και ίσως καταστεί και καταστροφικό για το μοναδικό οικοσύστημα εάν δεν ελεγχθεί και δεν αλλάξει έγκαιρα.
4.Υποβάθμιση του υδάτινου συστήματος και οικοσυστήματος του Βοϊδομάτη συνεπάγεται οικονομικό μαρασμό της περιοχής κι όσοι δεν το καταλαβαίνουν ή δεν το υπολογίζουν κακό του κεφαλιού τους κάνουν κυρίως.
Με βάση τα παραπάνω τίθενται κάποια ερωτήματα:
1.Το πρόβλημα της αποχέτευσης υπάρχει μόνο στην Αρίστη? Είναι δηλαδή αποσπασματικό, μεμονωμένο συμβάν και αφορά ένα μόνο χωριό ή είναι ευρύτερο και αφορά αν όχι όλα, προφανώς τα περισσότερα χωριά που παρουσιάζουν ένταση υποδομών και τουριστική κίνηση στο Ζαγόρι και ειδικότερα σ΄αυτά που αναπτύσσονται γύρω από τον Βίκο? Ας μην ξεχνάμε πως όλα τα χωριά ένθεν και εκείθεν της χαράδρας του Βίκου είναι χωριά που παρουσιάζουν ένταση των καταλυματικών και τουριστικών υποδομών και ίσως μάλιστα σε υπερβολικό βαθμό. Μόνο το Πάπιγκο για παράδειγμα έχει σήμερα πάνω από 30 Ξενώνες (περίπου 800 κρεββάτια)! Όποιος δε επιχειρήσει να ισχυριστεί με βεβαιότητα πως ο Βοϊδομάτης δεν είναι δυνατόν να υποβαθμιστεί από λύματα των οικισμών που βρίσκονται στο άνω μέρος της Χαράδρας του Βίκου (Τσεπέλοβο, Καπέσοβο, Κήποι, Μονοδένδρι κ.α) , τον παραπέμπουμε στην διαδικασία της Ιχνηθέτησης που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.ΓΜ.Ε) το 2001 και η οποία αποδεικνύει πως νερά που εισέρχονται στον άνω ρου του Βίκου στη περιοχή του Τσεπελόβου μέχρι το Ρογκοβό, στη συνέχεια διηθούνται στις υπόγειες υδροφόρους (καταβόθρες) και επανεμφανίζονται στις πηγές του Βοϊδομάτη. Αυτό σημαίνει πως τυχόν λύματα ή υποβαθμισμένα νερά που διηθούνται στις καταβόθρες στον άνω ρου του ποταμού συνήθως κατά την ξηρά περίοδο (καλοκαίρι) θα επανεμφανιστούν στις πηγές του Βοϊδομάτη.
2.Εφόσον μιλάμε για μια περιοχή που φημίζεται για τις ιδιαίτερες φυσικές της αξίες οι οποίες την έχουν καταστήσει προορισμό για χιλιάδες επισκέπτες ετησίως, τι σχεδιασμός υπήρξε όλα αυτά τα χρόνια από τους αρμόδιους φορείς (τουλάχιστον την τελευταία δεκαπενταετία) ούτως ώστε παράλληλα με την ανάπτυξη των καταλυμάτων και τουριστικών υποδομών να διασφαλιστεί και η προστασία των φυσικών πόρων και περιβαλλοντικών της αξιών. Κι αν δεν μπορούμε να διαχειριστούμε και να προστατεύσουμε τον Βοϊδομάτη πως είναι δυνατόν να διαχειριστούμε τις υπόλοιπες φυσικές αξίες που είναι λιγότερο «δημοφιλείς» και ελάχιστα τουριστικές?
a.Υπάρχει μια σαφής απάντηση που μπορεί να δοθεί από τους Δήμους και τους αρμόδιους φορείς της πολιτείας όσον αφορά τον σχεδιασμό, τη λειτουργία, την αποτελεσματικότητα και τον έλεγχο του αποχετευτικού δικτύου που διαθέτουν οι οικισμοί πέριξ του Βίκου;
Δεν νοείται «Πράσινη Ανάπτυξη» χωρίς «Πράσινη Διαχείριση»
Τα ερωτήματα αυτά πέραν της ουσίας τους αλλά και του ρητορικού τους χαρακτήρα μας υποχρεώνουν να προσπαθήσουμε να διατυπώσουμε κάποιες προτάσεις για το τι «μέλλει γενέσθαι». Υπάρχουν περιθώρια διορθωτικών κινήσεων ή προληπτικών παρεμβάσεων (για τους τυχόν δύσπιστους στο πρόβλημα) ;
1.Απαιτείται οι αρμόδιοι φορείς να κάνουν την δουλειά τους. Τόσο ο ενιαίος πλέον « Καλλικρατικός» Δήμος Ζαγορίου όσο και οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς. Με λίγα λόγια να εισηγηθούν άμεσα τους απαιτούμενους ελέγχους όλων των αποχετευτικών δικτύων των οικισμών πέριξ του Βίκου έτσι ώστε να υπάρξει μια σαφής εικόνα. Υπάρχει ή όχι και σε ποια έκταση πρόβλημα διαχείρισης και διάθεσης των λυμάτων; Αν δε, υπάρχουν ευθύνες, αυτές θα πρέπει να αποδοθούν σ΄αυτούς που τις έχουν.

2.Δεν νοείται σχεδιασμός της ανάπτυξης της περιοχής χωρίς να προηγηθεί σχεδιασμός της διαχείρισης και πρωτίστως των φυσικών πόρων στους οποίους βασίζεται πλέον αποκλειστικά η οικονομική βιωσιμότητα της περιοχής. Είναι καιρός να σταματήσουν οι ανέξοδες κορώνες για τον οικοτουριστικό χαρακτήρα, την σπουδαιότητα και μοναδικότητα της περιοχής και αντί να περιμένουμε «τις αγορές να ανακάμψουν» μετρώντας τις τουριστικές μας απώλειες, να διεκδικήσουμε από την πολιτεία να κάνει εδώ πράξη, αυτά που διαλαλεί και διαφημίζει ως μέτρα που θα φέρουν ανάκαμψη και ανάπτυξη στην χώρα. Να απαιτήσουμε την εφαρμογή ενός πρότυπου σχεδίου «Πράσινης Ανάπτυξης» για ολόκληρο το Εθνικό Πάρκο της Β. Πίνδου. Και το βάρος του σχεδιασμού της πρότασης πέφτει πρωτίστως στον «Καλλικρατικό» Δήμο Ζαγορίου ο οποίος πρέπει μέσα εκεί να εντάξει όλες τις «πράσινες» διαχειριστικές δράσεις που απαιτούνται για την προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, κορωνίδα του οποίου είναι ο Βοϊδομάτης Να διεκδικήσει λοιπόν ο Δήμος Ζαγορίου τη χρηματοδότηση συστημάτων τριτοβάθμιου - βιολογικού ή μη -καθαρισμού για τους οικισμούς πέριξ του Βίκου. Η μοναδικότητα των φυσικών αξιών της περιοχής και η τουριστική ζήτηση του προορισμού δίνουν το δικαίωμα στην περιοχή να διεκδικήσει αυτά που δικαιούται για να διατηρήσει τις αξίες της αναλλοίωτες και αποτελεί υποχρέωση του κάθε Δήμου να διεκδικήσει για λογαριασμό της αυτά που πρέπει.
3.Άμεσα να προχωρήσει και να ολοκληρωθεί το Δίκτυο Βιολογικού Καθαρισμού του Πάπιγκου, έργο το οποίο είχε ήδη ξεκινήσει η Κοινότητα Πάπιγκου και το οποίο θα αποτελέσει έργο πιλότο για τη διαχείριση των λυμάτων του Δήμου.
4.Να προχωρήσει ο Δήμος Ζαγορίου άμεσα σε πρωτοβουλία για την ολοκληρωμένη ανακύκλωση των λαδιών και των υγρών υπολειμμάτων των εστιατορίων ώστε να μην επιβαρύνεται ο υδροφόρος ορίζοντας του ποταμού από την ανεξέλεγκτη απόρριψή τους στα φρεάτια των οικισμών ή ακόμη και στους νεροχύτες των εστιατορίων. Υπάρχει ήδη το παράδειγμα της συνεργασίας των εστιατορίων του Πάπιγκου και του WWF – Eλλάς με γνωστή τοπική εταιρία που ασχολείται με την ανακύκλωση λαδιών και καυσίμων.
5.Να προχωρήσουν και να ολοκληρωθούν άμεσα οι αναγκαίες διαδικασίες για την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος του Εθνικού Πάρκου, ούτως ώστε ο Φορέας Διαχ/σης να αποκτήσει ουσιαστικό ρόλο τόσο στον έλεγχο και την αξιολόγηση των δράσεων που γίνονται στην Π.Π. και χρησιμοποιούν φυσικούς πόρους όσο και στην έκδοση των αδειών και παρακολούθηση της επιστημονικής έρευνας στην Π.Π.
6.Είναι αναγκαίο μέχρι τότε να οριστεί ένα πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ της Διεύθυνσης Υδάτων της νέας αποκεντρωμένης διοίκησης Ηπείρου- Δυτ. Μακεδονίας και της Διοίκησης του Εθνικού Πάρκου με στόχο την εφαρμογή και τον έλεγχο της οδηγίας πλαίσιο 2000/60 για τα νερά (επιφανειακών και υπόγειων υδάτων) στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου.

Αυτές είναι κάποιες προτάσεις που θεωρούμε ότι μπορούν άμεσα να δρομολογηθούν. Σίγουρα θα υπάρχουν κι άλλες οι οποίες θα πρέπει να αναζητηθούν και τις οποίες πρέπει να επεξεργαστούν οι αρμόδιοι φορείς και η τοπική κοινωνία και να περιληφθούν σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο «Πράσινης Διαχείρισης» που θα δώσει ουσία και περιεχόμενο στη θολή και απροσδιόριστη ουσιαστικά «Πράσινη Ανάπτυξη» που επικαλείται η πολιτεία. Ας δούμε το παράδειγμα του «Αη Στράτη» που προορίζεται για πεδίο εφαρμογής δράσεων «Πράσινης Ανάπτυξης» σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Γιατί όχι και το Εθνικό Πάρκο της Β. Πίνδου και το Ζαγόρι ειδικότερα;
Κατά την γνώμη μας δεν υπάρχει άλλος χρόνος ούτε άλλος δρόμος. Αν δεν προσπαθήσουμε όλοι μαζί να δούμε πραγματικά τα προβλήματα και τις προτεραιότητες της περιοχής που δεν είναι άλλες από τη διαχείριση και διαφύλαξη των φυσικών αξιών και πόρων της με πρώτο και κύριο την προστασία του Βοϊδομάτη, πολύ φοβόμαστε ότι το μόνο που θα μείνει «Πράσινο» θα είναι τα ελεύθερα άλογα του Πάπιγκου που σιγά- σιγά λόγω της σταδιακής εγκατάλειψης της μετακινούμενης κτηνοτροφίας και της εγκατάλειψης της Τύμφης από τους κτηνοτρόφους αυξάνονται και πληθύνονται και περιφέρονται μόνα τους στο ποτάμι. Θα μας μείνουν λοιπόν τα «Πράσινα Άλογα» του Ζαγορίου και του Εθνικού Πάρκου.
Σε κάθε προσπάθεια προς τη σωστή κατεύθυνση το WWF – Ελλάς θα είναι αρωγός και συνεργάτης τόσο με την τεχνογνωσία του όσο και με την ενεργή παρουσία του στο Εθνικό Πάρκο.

Τζιόβας Κων/νος

Υπεύθυνος του Προγ/τος Βόρειας Πίνδου του WWF – Ελλάς
Μέλος του Δ.Σ του Εθνικού Πάρκου
Εθνικών Δρυμών Βίκου – Αώου και Πίνδου